Na minstens vier jaar onderzoek wordt met de promotieplechtigheid je promotieproject afgesloten en de doctorstitel uitgereikt. De promotieceremonie is een vast ritueel met veel tradities en staat vooral in het teken van het proefschrift verdedigen. De promovendus wordt door de promotiecommissie aan de tand gevoeld over zijn of haar werk. Die commissie bestaat uit de persoonlijke begeleider van de promovendus en andere hoogleraren die verstand hebben van het werkveld waar de promovendus zich in heeft verdiept. Het precieze verloop van de ceremonie verschilt per universiteit. Of je nou zelf gaat promoveren of een promotieceremonie van een ander bezoekt: in dit artikel lees je wat je kunt verwachten.
Etiquette, kleding en binnenkomst
Tijdens de promotieceremonie draagt de promovendus representatieve kleding. Promotie betekent op de meeste universiteiten dat de promovendus een rokkostuum draagt, maar dat is niet op iedere universiteit verplicht. Voor de genodigde gasten geldt er geen uitgesproken etiquette. Promotie is voor familie en vrienden feestelijk maar formeel. Meestal dragen zij nette, representatieve kleding.
De promovendus wordt tijdens de ceremonie bijgestaan door twee paranimfen. Dit zijn twee (oud-)studiegenoten – maar soms ook vrienden of familie – die tijdens de verdediging van het proefschrift door de promovendus geconsulteerd mogen worden. Tegenwoordig gebeurt dat zelden. De paranimfen hebben een ceremoniële rol gekregen.
De promovendus, paranimfen en promotiecommissie komen achter elkaar de promotiezaal in. Ze worden voorgegaan door de pedel van de universiteit die een traditioneel gewaad draagt. De volgorde waarin iedereen binnenkomt verschilt per universiteit.
De hoogleraren in de promotiecommissie dragen een toga en muts die aan hun universiteit gebruikelijk zijn. De promotiecommissie bestaat meestal niet alleen uit hoogleraren van de universiteit waaraan gepromoveerd wordt. De commissie is daarom vaak een bont gekleed gezelschap.
Verdediging proefschrift
De verdediging van het proefschrift wordt meestal geopend door de persoonlijk begeleider van de promovendus, maar ook dat verschilt per universiteit. De promotiecommissie heeft voor de ceremonie een aantal vragen bedacht die ze tijdens de zitting stellen. Daar worden zelden simpele, korte antwoorden op gegeven. Omdat de ceremonie precies 45 of 60 minuten duurt, is het de kunst om tijdens de beantwoording uit te wijden over het onderwerp, verwante thema’s en het werk van de hoogleraren in de commissie. De commissie zelf maakt zich hier ook schuldig aan. Dat onderstreept dat een promotiezitting eigenlijk een ceremoniële functie heeft: de beoordeling staat meestal al vast.
De familie en vrienden die de promotieceremonie bezoeken, begrijpen inhoudelijk vaak maar weinig van de verdediging. Bij sommige universiteiten is het daarom gebruikelijk een promotieboekje uit te delen, waar het promotieonderwerp in lekentaal wordt toegelicht. Verplicht of niet, het is altijd een gebaar dat je gasten goed kunnen waarderen.
Na 45 of 60 minuten komt de pedel opnieuw binnen, stampt met zijn scepter op de grond en roept “Hora Est!” (Latijn voor “Het is tijd”), waarmee de zitting wordt afgesloten.
Beoordeling en afsluiting
De commissie trekt zich terug om de beoordeling te bepalen. Meestal ligt die al vast, maar die kan naar boven of beneden worden afgerond als de promovendus de vragen bijzonder goed of slecht heeft beantwoord.
De commissie keert terug en maakt de beoordeling bekend. De begeleider van de promovendus houdt een persoonlijke toespraak en reikt de doctorsgraad uit. Na de toespraak verlaat de commissie de zaal. De promovendus en genodigden houden daarna meestal nog een receptie, waarbij het gebruikelijk is dat de promovendus de drankjes verzorgt. De kosten van je promotiereceptie kun je overigens van de belasting aftrekken als studiekosten (meer informatie).
Stellingen: promotie oude stijl
Vroeger promoveerden mensen niet op een proefschrift. Stellingen werden in plaats daarvan opgesteld en uitgebreid besproken met de promotiecommissie. Vooral in de medische wetenschap is men de voordelen gaan inzien van promoveren met een proefschrift waarna de andere wetenschappelijke disciplines volgden. Tegenwoordig worden op sommige universiteiten nog stellingen aan het proefschrift toegevoegd, maar die hebben voornamelijk een ceremonieel karakter.
Het is soms traditie om naast normale stellingen, ook schertsstellingen aan je proefschrift toe te voegen. Schertsstellingen zijn ludieke stellingen waarmee de promovendus vaak de lachers op zijn hand krijgt. Bijvoorbeeld:
“De beste stellingen zijn van hout”
– Robertus Adrianus Eek, werktuigbouwkundig ingenieur, TU Delft.